โคกหนองนา โมเดล ศาสตร์พระราชา กับ การทำการเกษตรอย่างยั่งยืน

โคกหนองนา โมเดล คือ มีองค์ประกอบอะไรบ้าง ช่วยให้ทำการเกษตรอย่างยั่งยืน ได้อย่างไร SGE มีคำตอบ พร้อมพาไปดูการออกแบบ โคกหนองนาโมเดล 3 ไร่ แบบคร่าว ๆ
ใครสนใจอยากน้อมนำ ศาสตร์พระราชา มาประยุกต์ใช้ในการทำการเกษตร ให้เกิดประโยชน์สูงสุดแล้วละก็ ตามมาดูกันเลย

โคกหนองนาโมเดล คือ

โคกหนองนาโมเดล คือ การจัดการพื้นที่ทางการเกษตรอย่างยั่งยืน โดยการออกแบบพื้นที่ให้มี 3 องค์ประกอบหลัก คือ “โคก” พื้นที่สูง สำหรับปลูกป่า ปลูกพืชผัก ปลูกที่อยู่อาศัย “หนอง” สำหรับกักเก็บน้ำ ใช้ในการชลประทาน “นา” สำหรับทำนา และ ปลูกข้าว เพื่อให้เกษตรกรสามารถทำการเกษตร พร้อมกับ บริหารจัดการน้ำได้อย่างยั่งยืน สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างพอเพียง ตามแนวคิดเกษตรทฤษฎีใหม่ อันเป็นแนวพระราชดำริ หรือ “ศาสตร์พระราชา” ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9

องค์ประกอบของ โคกหนองนา

ดังที่กล่าวไปแล้วว่า โคกหนองนา มี 3 องค์ประกอบหลัก คือ “โคก” พื้นที่สูง สำหรับปลูกป่า ปลูกพืชผัก ปลูกที่อยู่อาศัย “หนอง” สำหรับกักเก็บน้ำ ใช้ในการชลประทาน “นา” สำหรับทำนา และ ปลูกข้าว แต่หากจะให้สมบูรณ์จริง ๆ ยังมีอีก 2 องค์ประกอบหลัก คือ คลองไส้ไก่ และ คันนาทองคำ ซึ่งแต่ละองค์ประกอบมีรายละเอียดดังต่อไปนี้

1. โคก

ใช้ดินที่ได้จากการขุดหนองน้ำ มาถมดินภายในพื้นที่ให้สูงขึ้นเป็นโคก ในสัดส่วน 40% ของพื้นที่ โดย 30% ของพื้นที่ แบ่งไว้สำหรับปลูกป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง คือ ไม้ใช้สอย ไม้กินได้ และ ไม้เศรษฐกิจ เพื่อให้พอกิน พอใช้ พออยู่ พอร่มเย็น โดยชนิดของต้นไม้ที่ปลูก ควรมีความสูง 5 ระดับด้วย คือ ไม้สูง ไม้กลาง ไม้เตี้ย ไม้เรี่ยดิน และ พืชหัว อีก 10% แบ่งสำหรับเป็นที่อยู่อาศัย และ เลี้ยงสัตว์  การปลูกไม้สูง 5 ระดับ นอกจากจะช่วยเพิ่มความหลากหลายให้กับระบบนิเวศ และ สามารถอุ้มน้ำในดินได้ดีขึ้นแล้ว ยังช่วยบดบังแสงแดด ทำให้บ้านมีความร่มเย็นขึ้นอีกด้วย

2. หนอง

ขุดหนองเป็นจุด ๆ ในสัดส่วน 30% ทั่วทั้งพื้นที่ เพื่อเป็นแหล่งกักเก็บน้ำยามหน้าฝน ไว้ใช้ในหน้าแล้ง โดยหนองนั้น จะมีรูปทรงอะไรก็ได้ ไม่จำเป็นต้องเป็นรูปเรขาคณิต แต่ควรมีระดับความตื้น – ความลึก ไม่เท่ากันบ้าง เป็นหลัก และ ไม่ควรกว้างจนเกินไป เพื่อไม่ให้น้ำโดนแสงแดด จนระเหยออกไปหมด

3. นา

แบ่งพื้นที่ 30% สำหรับทำเป็นไร่นาไว้ปลูกข้าว จะช่วยให้มีผลผลิต เก็บไว้รับประทานในครอบครัว หรือ เก็บผลผลิตขายก็ได้

4. คลองไส้ไก่

ทำเป็นคลองเล็ก ๆ คดโค้งไปรอบ ๆ พื้นที่ เชื่อมระหว่างหนองที่ขุดไว้ตามจุดต่าง ๆ จะช่วยให้เก็บกักน้ำได้เพิ่มมากขึ้น และ มีแหล่งน้ำรอบ ๆ พื้นที่ สามารถรดน้ำพืชผักได้ง่าย ช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นให้กับพื้นที่

5. คันนาทองคำ

ยกหัวคันนาให้สูง ส่วนฐานคันนา ให้ถมให้กว้าง จะช่วยกักเก็บน้ำในไร่นา ทำให้นาเป็นนาน้ำลึก ช่วยควบคุมหญ้า ทำให้ข้าวออกรวงใหญ่ ให้ผลผลิตดี และ ยังมีพื้นที่สำหรับปลูกพืชผักผลไม้บนหัวคันนา สามารถเก็บผลผลิตไว้กินในครัวเรือน หรือ จะเก็บขายสร้างรายได้ ก็ได้ด้วย

โคกหนองนา ดีอย่างไร ?

1. ช่วยกักเก็บน้ำให้มีใช้ตลอดทั้งปี

โดยปกติ เกษตรกรมักจะอาศัยน้ำจาก เขื่อน หรือ อ่างเก็บน้ำ มาใช้ในการทำการเกษตร เป็นหลัก ทำให้เมื่อประสบภัยแล้ง ระบบชลประทานมีน้ำไม่เพียงพอ ก็มักจะประสบปัญหาขาดแคลนน้ำ จนทำให้พืชผักล้มตาย ได้รับความเดือดร้อนเสมอ ๆ ซึ่งถ้าหากปรับพื้นที่ทางการเกษตร ให้เป็น โคกหนองนา แล้วละก็ จะช่วยแก้ไขปัญหานี้ได้ เนื่องจากบนโคก ก็มีพืชหลายชนิด ๆ ที่มีรากหยั่งลึก สามารถอุ้มน้ำไว้ในดิน ในหนอง ขุดหลุมลึก สามารถกักเก็บน้ำได้ในช่วงฝนตก ส่วนนา คลองไส้ไก่ ก็สามารถกักเก็บน้ำไว้ได้ ก็จะทำให้มีน้ำใช้ตลอดทั้งปี ไม่ต้องคอยพึ่งพิงน้ำจากที่อื่น ๆ อีก

2. ดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างพอเพียง

บนโคกก็ปลูกป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง ในหนองก็เลี้ยงปลา ไร่นาก็มีข้าว หัวคันนาก็มีพืชผักไว้เก็บกิน ทำให้เกษตรกรสามารถเก็บผลผลิต ไว้บริโภคในครัวเรือนได้อย่างไม่ขัดสน ดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างพอเพียง โดยไม่ต้องพึ่งพิงทรัพยากรจากภายนอก หรือ มีความจำเป็นต้องใช้เงิน ในการซื้อข้าวปลาอาหาร แต่อย่างใด ตรงตามหลัก “พอกิน พอใช้ พออยู่ พอร่มเย็น” อันเป็นขั้นพื้นฐาน จากทฤษฎี 9 ขั้น สู่ความยั่งยืนตามแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง

3. สามารถเก็บผลผลิตขาย สร้างรายได้

หลังจากพอกิน พอใช้ พออยู่ พอร่มเย็นแล้ว หากมีผลผลิตเหลือ ก็สามารถเก็บผลผลิตขาย เพื่อสร้างรายได้ ช่วยให้เกษตรกรทำการเกษตรได้อย่างยั่งยืน และ มีฐานะความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น

4. ป้องกันน้ำท่วม

เมื่อที่อยู่อาศัยอยู่บนโคก พืชผักต่าง ๆ ก็ปลูกอยู่บนคันนาที่ยกสูง ทำให้หากฝนตกน้ำหลาก ก็จะช่วยป้องกันน้ำท่วม ลดการเกิดผลกระทบและความเสียหายต่อผลผลิต ทรัพย์สิน และ ชีวิตของคนในครอบครัวได้

หลักการออกแบบ โคกหนองนาโมเดล 3 ไร่

การออกแบบ โคกหนองนาโมเดล 3 ไร่ โดยปกติ ไม่สามารถทำได้ตามแบบมาตรฐาน หรือ ปรับใช้แบบเดียวกันได้กับทุกพื้นที่ แต่จะต้องคำนึงถึง ภูมิสังคม ของพื้นที่นั้น ๆ คือ สภาพทางกายภาพ ว่ามีปริมาณฝนตกเท่าไหร่ พระอาทิตย์ขึ้นทางไหน ลมพัดจากทิศไหนบ้าง รวมถึงสังคม ก็คือ คนที่จะอยู่อาศัย ว่ามีวัตนธรรม ความเชื่อ ความเป็นอยู่ อย่างไร จึงจะสามารถออกแบบให้เข้ากับวิถีชีวิตมากที่สุด ดังนั้น ก่อนจะออกแบบ จึงควรคำนึงถึงปัจจัยต่าง ๆ เหล่านี้ เป็นอันดับแรก

ต่อมาจึงค่อยจัดวางองค์ประกอบของ โคกหนองนา ตามความเหมาะสม  โดยสิ่งที่ต้องมีก็คือ โคก หนอง นา คลองไส้ไก่ และ คันนาทองคำ สำหรับการแบ่งสัดส่วน ให้แบ่งสัดส่วนพื้นที่ออกเป็น 4 ส่วนคือ โคก 30% ใช้ปลูกป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง หนอง 30% สำหรับกักเก็บน้ำ นา 30% สำหรับทำนาและปลูกข้าว ที่อยู่อาศัยและเลี้ยงสัตว์ 10% โดยมีคลองไส้ไก่ สำหรับขุดเชื่อมหนองและเป็นคลองสำหรับใช้ชลประทาน กับ หัวคันนายกสูง สำหรับปลูกพืชผักเก็บผลผลิต ซึ่งการนำไปประยุกต์ใช้นั้น ก็สามารถออกแบบได้ตามใจชอบ หรือ ตามความเหมาะสมกับสภาพพื้นที่ของแต่ละคนได้เลย

โคกหนองนา เป็นการทำเกษตร ตามแนวคิดเกษตรทฤษฎีใหม่ อันเป็นแนวพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ที่จะช่วยให้เกษตรกรสามารถทำการเกษตร พร้อมกับบริหารจัดการน้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพ ช่วยให้ดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างพอเพียง แถมยังสามารถเก็บผลผลิตที่เหลือ ไว้ขายสร้างรายได้ ได้อีกด้วย หากใครอยากทำการเกษตรอย่างยั่งยืนแล้วละก็ ลองนำไปปรับใช้กับพื้นที่ทางการเกษตรของตนเอง เชื่อว่าจะช่วยให้การทำการเกษตรเป็นเรื่องง่าย และ ยกระดับชีวิตความเป็นอยู่และฐานะให้ดีขึ้น ได้อย่างแน่นอน

บทความที่น่าสนใจ

• “ปลูกผักตามฤดูกาล” มีผักกินตลอดปี ปลูกผักอะไรได้บ้าง?
• 30 ไอเดีย แปลงผักสวนครัว สวย ๆ ไว้ปลูกผักกินเอง เก็บขายที่บ้าน